Meerdere lichamelijke klachten tegelijk
Een van de problemen die patiënten met functionele symptomen kunnen hebben, is aanvallen van heel veel lichamelijke klachten tegelijk. Vaak zijn dat een aantal van deze klachten:
- Droge mond
- Snelle ademhaling / gevoel te stikken
- Snelle hartslag of hartkloppingen
- Pijn op de borst
- Gevoel flauw te vallen / Vaag gevoel in het hoofd
- Spierspanning/Rusteloosheid in armen of benen
- Geprikkeld zijn
- Bibberig, koud of warm voelen, zweterig of klam
- Tintelingen in de handen of rond de mond
- Misselijkheid/naar gevoel in de buik
- Derealisatie/gevoel ver van de wereld af te staan
Deze klachten kunnen passen bij heel veel aandoeningen, waarvoor soms ook analyse van een arts nodig kan zijn. Maar een combinatie van een aantal van deze klachten, die opeens opkomen en snel heel hevig worden, passen het meeste bij een paniekaanval.
Hoe werkt een paniekaanval?
We noemen zo’n aanval een paniekaanval, ook als er niet direct gevoelens van paniek zijn. Het heeft te maken met een stress-reactie van het lichaam.
Misschien heeft u ooit gehoord van een vecht- of vluchtreactie (Fight or flight in het Engels): dit is een normale respons van het lichaam op gevaar, angst of bedreiging, waarbij het lichaam zich schrap zet.
Angst, piekeren en paniekaanvallen
De vecht- of vluchtreactie:
Dit is een reactie van het lichaam op gevaar of bedreiging. Het is een normale reactie op een beangstigende of gevaarlijke situatie, die bijvoorbeeld actief is als iemand midden in de nacht wakker wordt van een geluid. De reactie bestaat uit signalen van het zenuwstelsel en vrijkomen van adrenaline (het stress-hormoon) in het bloed. Op het moment zelf weten we vaak niet dat dit aan de hand is. We merken het alleen aan bepaalde kenmerken, bv. snellere hartslag of trillende handen.
Hoe werkt het?
In de basis komt het erop neer dat het lichaam zich voorbereidt om te kunnen vechten of weg te kunnen rennen. Het bloed moet daarvoor bv. meer naar de spieren gaan, dan naar de darmen, die zijn op dat moment even minder belangrijk. De huid wordt zweterig en koud, de spieren staan klaar om te reageren, het ademen gaat sneller en dieper voor meer zuurstof, de pupillen wordt groter, alertheid neemt toe.
Een paniekaanval is een extreem snelle en intense variant van zo’n vecht- of vluchtreactie. Het zijn een heleboel lichamelijke verschijnselen tegelijk, die kunnen worden uitgelokt door een schrikreactie, maar ook door andere factoren. Het lichaam reageert alsof er een bedreiging is, terwijl dat vaak helemaal niet het geval is.
Paniekaanvallen zijn heel akelig. Hartkloppingen, kortademigheid, pijn op de borst of een overweldigend gevoel om te willen ontsnappen, zijn op zich al beangstigend. Vaak voelt het alsof er iets verschrikkelijks gaat gebeuren, sommige mensen hebben ook het gevoel dat ze dood gaan.
Paniekaanvallen zijn heel veel voorkomend. Ieder jaar heeft 1 op de 10 mensen een paniekaanval. Gelukkig zijn ze vaak kort en helemaal niet schadelijk. Mensen die vaker paniekaanvallen hebben, worden soms bang om een aanval te krijgen. Vooral in situaties waarin ze echt niet willen dat het zou gebeuren. Ook zijn er mensen die situaties gaan vermijden, om te voorkomen daar een aanval te krijgen. Als dat aan de hand is, is er sprake van een paniekstoornis. Een paniekstoornis kan worden behandeld. Vaak is het nuttig hier hulp bij te zoeken.
.. Een geprikkeld gevoel, gespannen of rusteloos zijn, snel moe zijn, concentratie-problemen, irritatie, spierspanning, moeite in slaap te vallen.. het zijn allemaal symptomen van angst of bezorgdheid.
Angststoornis
Er zijn ook patiënten met een functionele stoornis die last hebben van andere angstklachten. Soms komt dat door de symptomen. Patiënten zijn soms bijvoorbeeld bang om naar buiten te gaan omdat ze bang zijn een aanval te krijgen. Maar soms staat de angst los van de lichamelijke klachten.
Er bestaan verschillende vormen van angst. Bij de 'gegeneraliseerde angststoornis' bestaan de klachten uit een lange periode van overmatige angst of bezorgdheid. Andere klachten die passen bij een angststoornis zijn: moeite de zorgen in de hand te houden, rusteloosheid, concentratie- of geheugenproblemen, irritatie, spierspanning, slaapproblemen en vermoeidheid.
Bij een 'fobie' is de patiënt bang voor iets specifieks, bijvoorbeeld liften of spinnen.
De patiënt weet dat er maar een kleine kans is dat de klachten worden veroorzaakt door een ernstige aandoening, maar hij raakt die gedachten niet kwijt
Bezorgdheid over de toekomst
Vaak hebben patiënten met functionele symptomen ook bezorgdheid of angst over de symptomen zelf.
Hoe gaat het verder? Waarom gelooft niemand mij? Word ik soms gek? Is het ernstig? Word ik in de toekomst invalide?
Dit zijn allemaal heel begrijpelijke vragen. U kunt met deze vragen terecht bij uw arts.
In een aantal situaties kunnen er moeilijkheden ontstaan:
1. De arts geeft geen verklaring. Sommige artsen zeggen tegen hun patiënten dat er geen redenen voor zorg zijn, terwijl de patiënten die zorgen wel hebben. Andere artsen zeggen dat het allemaal door stress komt, terwijl de patiënt geen stress ervaart. Patiënten blijven zich vervolgens afvragen wat er mis met hen is.
2. De patiënt gelooft de uitleg van de arts niet. De arts heeft bijvoorbeeld uitgelegd dat de hoofdpijn komt door migraine, of door teveel gebruik van paracetamol (dat komt erg vaak voor). Het kan zijn dat een patiënt het gevoel heeft dat de klachten veel te ernstig lijken voor die diagnose. Of hij is bang dat er niet aan een hersentumor is gedacht.
3. De patiënt gelooft de verklaring van de arts, maar blijft toch angstig. Sommige patiënten krijgen een goede verklaring voor hun klachten en zijn dan tijdelijk gerustgesteld. Maar deze geruststelling houdt maar een aantal dagen tot weken aan en daarna worden ze opnieuw ongerust. Meestal weten patiënten dat hun bezorgdheid niet rationeel is en dat de kans op een onbekende ernstige ziekte klein is, maar ze komen niet van de gedachten af dat er iets mis is wat niet is herkend. De ongerustheid neemt toe en de patiënten gaan naar verschillende artsen voor andere meningen of geruststelling. Soms gaan ze ook meerdere malen naar de huisartsenpost of spoedeisende hulp.
Als de angst over de symptomen toeneemt, veroorzaakt dat verergering van de beleving van duizeligheid, hoofdpijn of vermoeidheid.
De verergering van de symptomen zorgt er vervolgens voor dat patiënten gaan zoeken naar diagnoses op het internet. Op het internet is veel te vinden, ook over ernstige aandoeningen. Dat kan bezorgdheid of angst veroorzaken.
Hypochondrie
Het hierboven beschreven scenario noemen we ziektevrees of hypochondrie (angst voor het hebben van een ernstige ziekte). In de samenleving wordt hypochondrie vaak gezien als iets belachelijks, maar het is een serieuze aandoening die veel stress kan veroorzaken. De lichamelijke symptomen zijn echt, daarom zijn de patiënten juist zo bezorgd.
Een klein gedeelte van de patiënten met functionele symptomen heeft last van angst voor het hebben van een ernstige ziekte. Een groot deel van de patiënten die door artsen als hypochonder wordt gezien, heeft geen hypochondrie, maar heeft nooit een verklaring gekregen voor de symptomen en is daarom angstig voor mogelijke diagnoses.
Behandeling
Hypochondrie kan alleen behandeld worden als arts en patiënt het eens zijn over de diagnose. Zodra die drempel genomen is, moet de arts stoppen met simpele geruststelling en met aanvullende onderzoeken.
In plaats daarvan geeft de arts grondige uitleg over de symptomen. De patiënt moet ook een deel voor zijn of haar rekening nemen: hij moet beloven geen informatie over ziektes meer op te zoeken op het internet en voor hetzelfde probleem geen andere artsen te bezoeken.
Angst rondom ziekte kan goed verbeteren, zodra de patiënt uitleg heeft gekregen die hij begrijpt en waar hij mee instemt.
Lees meer over paniekaanvallen of angst op de websites van Thuisarts of Psychische Gezondheid: